ਸ਼ਬਦ-ਬੋਧ
ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵੰਡ
ਸ਼ਬਦ-ਬੋਧ – ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਉਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਰਥਕ ਜਾਂ ਵਾਚਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵੰਡ, ਰੂਪਾਂਤਰ, ਰਚਨਾ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨੇਮ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸ਼ਬਦ-ਬੋਧ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ਸ਼ਬਦ-ਭੇਦ – ਵਿਆਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਬਦ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਅੱਠ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ-ਭੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ-
ਕਾਂਡ 2 ਨਾਉਂ – ਜਿਹੜਆ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਜੀਵ, ਜਗ੍ਹਾ, ਗੁਣ, ਹਾਲਤ ਜਾਂ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਉਹਨੂੰ ਨਾਉਂ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ – ਮੁੰਡਾ, ਘੋੜਾ, ਘਰ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਨੇਕੀ, ਗਰਮੀ, ਕਣਕ, ਬੱਦਲ, ਬਿਮਾਰੀ, ਸਿਹਤ।
ਕਾਂਡ 3 ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਉਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਉਂ ਦੇ ਗੁਣ-ਔਗੁਣ ਜਾਂ ਗਿਣਤੀ, ਮਿਣਤੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਨੂੰ ਉਸ ਵਰਗੇ ਹੋਰਨਾ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਕਰੇ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੇਵੇ, ਉਹਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ – ਚਿੱਟਾ, ਦਲੇਰ, ਭੈੜਾ, ਸੁੰਦਰ, ਇਕੱਲਾ, ਕਈ, ਥੋੜ੍ਹਾ, ਬਹੁਤਾ, ਵੀਹ, ਪੰਜਵਾਂ, ਪਹਿਲਾ।
ਕਾਂਡ 4 ਪੜਨਾਉਂ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਉਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਨਾ ਪਾਵੇ, ਉਹਨੂੰ ਪੜਨਾਉਂ ਆਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ – ਮੈਂ, ਤੂੰ, ਉਹ, ਇਹ, ਤੁਸੀਂ।
ਕਾਂਡ 5 ਕਿਰਿਆ 1 – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕੋਈ ਕੰਮ ਤੇ ਉਸ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸੇ, ਉਹਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ – ਆਇਆ ਹੈ, ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ, ਜਾਵੇਗੀ, ਖਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕਾਂਡ 6 ਕਿਰਿਆ 2
ਕਾਂਡ 7 ਕਿਰਿਆ 3
ਕਾਂਡ 8 ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਕਿਰਿਆ, ਜਾਂ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਟਿਕਾਣਾ, ਕਾਰਣ, ਜਾਂ ਢੰਗ ਦੱਸੇ, ਉਹਨੂੰ ਕਿਰਿਆ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ – ਹੁਣ, ਅਜੇ, ਅੱਜ, ਛੇਤੀ, ਇਧਰ, ਬਹੁਤ, ਬੜਾ।
ਕਾਂਡ 9 ਸੰਬੰਧਕ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨਾਉਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਉਂ ਦੇ ਮਗਰ ਆ ਕੇ ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਉਹਦਾ ਸੰਬੰਧ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ, ਉਹਨੂੰ ਸੰਬੰਧਕ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ – ਵਿੱਚ, ਦਾ, ਨੂੰ, ਨੇ, ਨਾਲ, ਨਾਲੋਂ, ਵਿੱਚੋਂ।
ਕਾਂਡ 10 ਯੋਜਕ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ, ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ, ਜਾਂ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜੇ ਉਹਨੂੰ ਯੋਜਕ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ – ਤੇ, ਅਤੇ, ਜਾਂ, ਪਰ, ਸਗੋਂ, ਨਾਲੇ।
ਕਾਂਡ 11 ਵਿਸਮਕ – ਜਿਹੜਾ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰਨ ਲਈ, ਜਾਂ ਖੁਸ਼ੀ, ਗ਼ਮੀ, ਹੈਰਾਨੀ ਆਦਿਕ ਮਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਡੂੰਘੇ ਤੇਜ਼ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਹਨੂੰ ਵਿਸਮਕ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ – ਵੇ, ਨੀ, ਓਇ, ਆਹਾ, ਆਹ, ਹਾਇ, ਧੰਨ, ਬੱਲੇ-ਬੱਲੇ, ਵਾਹ, ਸ਼ਾਬਾਸ਼।
